Грыжа түрлері және олардың ерекшеліктері
1. Шап грыжасы
Шап грыжасы – грыжаның ең жиі кездесетін түрі, ол барлық жағдайлардың 70–75%-ын құрайды. Ол тіндердің шап каналы арқылы шығып кетуімен сипатталады, бұл ерлерде анатомиялық ерекшеліктерге байланысты жиі кездеседі.
Шап грыжасының екі түрі бар:
- Қиғаш шап грыжасы: Көбінесе туа біткен, шап каналының табиғи саңылауы арқылы дамиды.
- Түзу шап грыжасы: Жасқа байланысты бұлшықет пен тіндердің әлсіреуінен пайда болады, әдетте жүре пайда болған.
Белгілері: шап аймағында ауырсыну немесе дискомфорт, күшенгенде күшеюі мүмкін.
2. Кіндік грыжасы
Кіндік грыжасы көбінесе жаңа туған нәрестелерде кездеседі, бірақ ересектерде де болуы мүмкін. Балаларда бұл грыжа әдетте 2–3 жасқа дейін өздігінен жабылады, ал ересектерде хирургиялық емді қажет етеді.
3. Вентральды (операциядан кейінгі) грыжа
Операциядан кейінгі тігіс орнында пайда болады. Семіздік, созылмалы аурулар немесе тігіс күтімінің жеткіліксіздігі асқыну қаупін арттырады.
4. Жамбас грыжасы
Жамбас грыжасы сирек кездеседі, бірақ қысылу қаупі жоғары. Әйелдерде жамбас каналындағы кең анатомиялық құрылымына байланысты жиі кездеседі.
5. Диафрагма саңылауының грыжасы
Бұл түрде асқазанның бір бөлігі немесе ішек диафрагмадағы саңылау арқылы кеуде қуысына өтеді. Науқастар көбінесе күйдіру, кеудедегі ауырсыну және жұтынуда қиындыққа шағымданады.
6. Спигелиан грыжасы
Іш қабырғасының бүйір сызығында пайда болатын сирек кездесетін форма. Оның терең орналасуына байланысты диагноз қою қиын болуы мүмкін.
7. Басқа түрлері
- Ақ сызықтың грыжасы: Іштің ортаңғы сызығындағы тіндердің шығып кетуі.
- Ретроцедентті грыжа: Сирек, бірақ қауіпті түр, мұнда қысылу грыжалық қаптың сыртындағы ішектің бөлігіне әсер етеді.
Грыжаның пайда болу себептері
Грыжа әлсіреген тіндер мен іш қуысының қысымының артуы нәтижесінде дамиды. Негізгі қауіп факторлары:
1. Тіндердің әлсіреуіне әсер ететін факторлар
- Туа біткен дәнекер тіндердің ақаулары.
- Жасқа байланысты өзгерістер (тіндердің серпімділігі мен беріктігінің төмендеуі).
- Хирургиялық араласу немесе жарақат салдары.
2. Іш қуысының қысымының артуы
- Созылмалы жөтел (мысалы, темекі шегу, демікпе кезінде).
- Жиі іш қату және күшену.
- Семіздік немесе дене салмағының күрт артуы.
- Жүктілік, әсіресе көп ұрықты.
- Интенсивті физикалық жүктемелер.
3. Генетикалық және басқа факторлар
- Отбасында грыжа ауруының болуы.
- Темекі шегу (тіндердің жазылуын баяулатады).
- Метаболизм бұзылыстары және қант диабеті.
Грыжаның белгілері
Жалпы белгілер:
- Көзге көрінетін ісіну немесе шығып тұру: Әсіресе тұрған кезде, жөтелгенде немесе ауыр зат көтергенде айқын көрінеді.
- Ауырсыну немесе дискомфорт: Күннің соңына қарай немесе физикалық жүктемеден кейін күшейеді.
- Күйдіру немесе қысым сезімі.
Асқыну белгілері:
- Қысылу: кенеттен қатты ауырсыну, ісіну және қызару.
- Ішек өтімсіздігі: жүрек айнуы, іштің кебуі, нәжістің болмауы.
Кейбір жағдайларда грыжа симптомсыз болуы мүмкін және тек медициналық тексеру кезінде анықталады.
Грыжаның диагностикасы
1. Физикалық тексеру
Дәрігер грыжаны анықтау үшін шығып тұрған тінді басады, пациенттен жөтелуді немесе іштің бұлшықеттерін кернеуді сұрайды.
2. Құралдық диагностика
- УДЗ: Балалар мен жүкті әйелдерді тексеру үшін қарапайым әрі қолжетімді әдіс.
- КТ: Күрделі немесе үлкен грыжаларды және қайталану жағдайларын бағалау үшін қолданылады.
- МРТ: Сирек кездесетін және терең орналасқан грыжаларды анықтау үшін тиімді.
- Эндоскопия: Асқазан және өңештің жағдайын бағалау үшін диафрагма саңылауының грыжасында қолданылады.
3. Зертханалық тексерулер
Асқыну белгілері болғанда немесе операцияға дайындық барысында тағайындалады.
Грыжаны емдеу
1. Бақылау
Кішігірім, симптомсыз грыжалар үшін жарамды. Пациенттерге физикалық жүктемелерден аулақ болу ұсынылады.
2. Консервативті емдеу
Операцияға қарсы көрсетілімдері бар пациенттерге арналған:
- Қолдау белбеулерін пайдалану.
- Негізгі ауруларды, мысалы, созылмалы жөтелді емдеу.
3. Хирургиялық емдеу
Хирургиялық араласу грыжаны емдеудің стандартты әдісі болып табылады.
Ашық герниопластика
- Грыжа аймағында тілік жасалады, ішкі мүшелер орнына қойылады, әлсіреген тіндер арнайы тор көмегімен күшейтіледі.
Лапароскопиялық герниопластика
- Кішкентай кесінділер арқылы камера мен құралдар көмегімен орындалады. Бұл әдіс оңалтуды тездетіп, ауырсынуды азайтады.
Роботты хирургия
Күрделі жағдайлар үшін жоғары дәлдікпен орындалатын заманауи әдіс.
Операциядан кейінгі оңалту
Хирургиялық араласудан кейін пациенттер дәрігердің ұсыныстарын орындауы керек:
- 6–8 апта бойы физикалық жүктемелерден аулақ болу.
- Белсенділік деңгейін біртіндеп арттыру.
- Қажет болған жағдайда, қолдау белбеуін кию.
- Іш қатудың алдын алу үшін құрамында талшық көп тағамдарды тұтыну.
Грыжаның алдын алу
Грыжаның даму қаупін төмендету үшін:
1. Салмақты бақылау
Іштің бұлшықет қабырғасына түсетін жүктемені азайтады.
2. Бұлшықеттерді нығайту
Пилатес немесе йога сияқты қалыпты жаттығулар іштің бұлшықеттерін күшейтеді.
3. Артық жүктемелерден аулақ болу
Ауыр заттарды көтергенде дұрыс әдістерді қолдану.
4. Созылмалы ауруларды емдеу
Жөтелді, іш қатуды және күшенуді уақытылы емдеу.
Грыжаның асқынулары
Асқынулар көбінесе емделмеген жағдайда дамиды. Ең қауіптілері мыналар:
- Қысылу: Мүшелер қысылып қалады, бұл тіндердің некрозына әкелуі мүмкін.
- Ішек өтімсіздігі: Ішектің өткізгіштігінің бұзылуы құсу, іштің кебуі сияқты белгілерді тудырады.
- Перитонит: Іш қуысының инфекциялық қабынуы.
Бұл жағдайлардың әрқайсысы шұғыл медициналық көмекті қажет етеді.
