Гипертиреоздың себептері
Гипертиреоз әртүрлі аурулар мен жағдайлардан туындауы мүмкін.
- Диффузды токсикалық зоб (Грейвс ауруы):
- Гипертиреоз жағдайларының 70–80%-на дейін осы себеппен байланысты. Грейвс ауруы – иммундық жүйе қалқанша безді тым көп гормон өндіруге ынталандыратын антиденелер шығаратын аутоиммунды ауру. Бұл жағдай қалқанша бездің үлкеюі (зоб) мен көздің сыртқа шығуы (экзофтальм) сияқты ерекше белгілермен қатар жүруі мүмкін. Ауру біртіндеп дамуы мүмкін немесе кенеттен басталады, көбінесе күйзеліс немесе инфекциямен қоздырылады.
- Токсикалық түйінді зоб:
- Қалқанша бездегі түйіндер реттеуші механизмдерге бағынбай, өздігінен гормон өндіре бастайды. Бұл түйіндер гормондардың артық мөлшерін өндіреді, бұл гипертиреозға әкеледі. Бұл жағдай көбінесе егде жастағы адамдарда кездеседі.
- Тиреоидит:
- Бұл қалқанша бездің қабынуы, ол инфекциялардан, аутоиммунды процестерден немесе кейбір дәрілерді қабылдаудан туындауы мүмкін. Тиреоидит кезінде қалқанша бездегі жинақталған гормондар қанға уақытша бөлінеді, бұл уақытша гипертиреоз тудырады, кейін гипотиреоз дамуы мүмкін.
- Йодтың артық мөлшерін қабылдау:
- Йод препараттары, мысалы, амидарон (жүрекке арналған дәрі) немесе рентгенологиялық зерттеулерге арналған контрасттық заттар, әсіресе бейімділігі бар адамдарда гипертиреоз тудыруы мүмкін.
- Қалқанша без гормондарын шамадан тыс қабылдау:
- Қалқанша без гормондарын (мысалы, арықтау үшін) бақылаусыз немесе дұрыс қолданбау гипертиреозға әкелуі мүмкін.
Гипертиреоздың белгілері
Гипертиреоз белгілері әртүрлі болуы мүмкін, себебі қалқанша бездің гормондары ағзаның барлық жүйелеріне әсер етеді.
- Жүректің жиі соғуы (тахикардия) және жүрек соғуының бұзылуы алғашқы белгілердің бірі болуы мүмкін. Кейбір науқастарда жүрек ырғағының бұзылуы (аритмия) дамиды, бұл тромбоз бен инсульт қаупін арттырады.
- Тершеңдік зат алмасудың белсенденуімен байланысты. Науқастар жиі салқын ортада да ыстықтық сезінеді.
- Қолдың дірілдеуі – тыныштықта күшейетін ұсақ діріл гипертиреоздың классикалық белгісі болып табылады.
- Салмақ жоғалту – тәбеттің сақталуына немесе тіпті жоғарылауына қарамастан, зат алмасудың жылдамдауынан болады.
- Психоэмоционалдық өзгерістер, мысалы, ашуланшақтық, мазасыздық, жүйкелік және ұйқысыздық күнделікті өмірге кедергі келтіруі мүмкін.
- Көз белгілері – құрғақтық, жас ағу, жарықтан қорқу және экзофтальм, әсіресе Грейвс ауруы кезінде кездеседі.
- Әйелдерде етеккір циклінің бұзылуы, аменореяға дейін, байқалып, бұл ұрпақ өрбіту қабілетіне әсер етуі мүмкін.
Гипертиреозды анықтау
Гипертиреозды анықтау үшін зертханалық және аспаптық әдістер қолданылады.
- Қан талдауы:
- ТТГ, Т4 және Т3 деңгейлерін анықтау. ТТГ деңгейінің төмендеуі мен Т3 және Т4 деңгейінің жоғарылауы гипертиреозды көрсетеді.
- ТТГ рецепторына қарсы антиденелерді (TRAb) сынау Грейвс ауруын растауға көмектеседі.
- Қалқанша бездің пероксидазасына қарсы антиденелерді зерттеу аутоиммунды тиреоидитті жоққа шығару үшін қолданылады.
- Аспаптық әдістер:
- Қалқанша без УДЗ бездің көлемін, түйіндердің бар-жоғын және олардың құрылымын бағалауға мүмкіндік береді.
- Қалқанша бездің сцинтиграфиясы түйіндердің функционалдық белсенділігін және жалпы бездің жұмысын бағалауға мүмкіндік береді.
- Орбитаның МРТ және КТ экзофтальм бар науқастарда көзге зақымдану дәрежесін бағалау үшін қолданылады.
- Функционалдық сынақтар:
- Радиоактивті йодты сіңіруді зерттеу жеке аймақтардың гиперфункциясын анықтауға көмектеседі.
Гипертиреозды емдеу
Гипертиреозды емдеу жеке таңдалады және себепке, науқастың жасына, аурудың ауырлығына және қатар жүретін аурулардың болуына байланысты.
- Дәрі-дәрмектік емдеу:
- Тиамазол және пропилтиоурацил сияқты антитиреоидтық препараттар қалқанша без гормондарының синтезін басады. Препараттарды қабылдау гормон деңгейін бақылауды қажет етеді.
- Бета-блокаторлар (мысалы, пропранолол) гормон деңгейін төмендетпесе де, тахикардия мен діріл сияқты белгілерді жеңілдетеді.
- Радиоактивті йодпен емдеу:
- Көптеген ересек науқастар үшін әдіс таңдауы. Радиоактивті йод қалқанша без жасушаларын біртіндеп бұзады, бұл жиі гипотиреозға әкеледі, оны гормондарды алмастыру терапиясымен емдейді.
- Хирургиялық емдеу:
- Ірі түйіндер, зоб, көрші құрылымдардың қысылуы немесе қатерлі ісік күдігі болған кезде қалқанша безді толық немесе ішінара алып тастау жүргізіледі.
Асқынулар
Уақытылы емделмеген гипертиреоз күрделі асқынуларға әкелуі мүмкін:
- Тиреотоксикалық криз – гипертиреоз белгілері кенеттен күшейіп, қызба, тахикардия және психикалық бұзылыстармен бірге болатын өмірге қауіпті жағдай.
- Кардиологиялық асқынулар, мысалы, жүрек фибрилляциясы және жүрек жеткіліксіздігі.
- Остеопороз – сүйек тіндерінің жылдам ыдырауы.
- Көздің ауыр зақымдануы, тіпті көру қабілетін жоғалтуға дейін.
Гипертиреозбен өмір сүру
Гипертиреозы бар науқастар жағдайды бақылау үшін дәрігердің ұсынымдарын орындауы қажет:
- Тамақтану: Йодқа бай өнімдерден, мысалы, теңіз өнімдері мен йодталған тұздан аулақ болыңыз.
- Физикалық белсенділік: Жеңіл жаттығулар жүрек-қантамыр жүйесін қолдауға көмектеседі, бірақ шамадан тыс жүктемеден аулақ болыңыз.
- Бақылау: Гормон деңгейін бақылау және емдеуді түзету үшін эндокринологқа тұрақты түрде барыңыз.
