Биполярлық бұзылыс

Биполярлық бұзылыстың негізгі түрлері

1. I типті биполярлық бұзылыс: Маниялық эпизодтар мен депрессиялардың ауысуы. Маниялық эпизод кемінде бір аптаға созылады немесе ауруханаға жатқызуды талап етеді.
2. II типті биполярлық бұзылыс: Гипомания (манияның жеңіл түрі) және ауыр депрессиялардың ауысуы.
3. Циклотимиялық бұзылыс: Гипомания мен депрессияның созылмалы ауысуы, бұл жеңілірек түрде өтеді, бірақ ұзақ уақытқа жалғасады.
4. Басқа түрлері: Медициналық жағдайлармен немесе заттарды қолданумен байланысты бұзылыстар.

Биполярлық бұзылыстың белгілері

Биполярлық бұзылыс маниялық, гипоманиялық және депрессиялық эпизодтармен көрінеді.

Маниялық эпизод:

• Көтеріңкі көңіл-күй (эйфория) немесе ашушаңдық.
• Гиперактивтілік, энергияның артуы.
• Өзін-өзі бағалаудың артуы, шектен тыс сенімділік.
• Ұйқының азаюы немесе оған қажеттіліктің төмендеуі.
• Ойланып жасалмаған әрекеттер: қаржылық тәуекелдер, қауіпті мінез-құлық.

Гипомания: Манияның жеңіл түрі, әлеуметтік немесе кәсіби өмірге айтарлықтай әсер етпейді.

Депрессиялық эпизод:

• Үнемі қайғыру, үмітсіздік сезімі.
• Күнделікті әрекеттерге қызығушылықты жоғалту.
• Шаршау, энергияның азаюы.
• Шоғырлану қиындықтары.
• Өлім немесе өз-өзіне қол жұмсау туралы ойлар.

Биполярлық бұзылыстың эпизод түрлері

1. Маниялық эпизод:
   • Кем дегенде бір аптаға созылады (немесе аз уақыт, егер госпитализация қажет болса).
   • Әлеуметтік және кәсіби өмірге айтарлықтай әсер етеді.
   • Көбінесе психоздық симптомдармен бірге жүреді: ұлылық ойлар, паранойя.
2. Гипоманиялық эпизод:
   • Аз қарқынды, бірақ айналадағыларға байқалады.
   • Науқастың өміріне елеулі әсер етпейді.
   • Науқас өзін «жай ғана энергиясы көп» деп ойлауы мүмкін, бұл диагнозды қиындатады.
3. Ауыр депрессия:
   • Ұзақтығы: 2 аптадан бірнеше айға дейін.
   • Симптомдары: тәбеттің бұзылуы, ұйқысыздық, ангедония (қуаныш сезінудің жоғалуы).
   • Когнитивтік симптомдар жиі кездеседі: кінә сезімі, ойдың баяулауы, шешім қабылдау қиындықтары.
4. Аралас жағдайлар:
   • Мания және депрессия симптомдары бір уақытта кездеседі.
   • Жоғары энергия мен үмітсіздік сезімінің үйлесуіне байланысты суицид қаупі жоғары.

Рецидивтің триггерлері

• Емдеуді тоқтату: Дәрілерді өткізіп алу немесе өз бетінше тоқтату.
• Ұйқының жеткіліксіздігі: Ұйқы режимінің бұзылуы маниялық эпизодты қоздыруы мүмкін.
• Стресс: Маңызды өмірлік оқиғалар, мысалы, жақын адамды жоғалту немесе жұмыс орнын ауыстыру.
• Маусымдық өзгерістер: Мания көктемде және жазда жиі кездеседі, депрессия – күзде және қыста.
• Алкоголь және есірткі: Көңіл-күйдің тұрақсыздығын арттырады.

Биполярлық бұзылыстың себептері

Биполярлық бұзылыс – мультифакторлық ауру. Қауіп факторларына мыналар жатады:

1. Генетика: Отбасында мұндай аурулардың тарихы бар адамдарда қауіп жоғары.
2. Нейрохимия: Серотонин, дофамин сияқты нейромедиаторлардың жұмысындағы бұзылулар.
3. Стрестік оқиғалар: Қиын өмір жағдайлары, жарақаттар, жоғалтулар.
4. Гормоналдық өзгерістер: Кейбір жағдайларда гормондық өзгерістермен байланысы бар.

Диагностика

Биполярлық бұзылыстың диагностикасы клиникалық бағалауға негізделген және мыналарды қамтиды:

1. Анамнез жинау: Көңіл-күй эпизодтарын, ауру тарихын сипаттау.
2. Сауалнамалар: Мысалы, Янга мания бағалау шкаласы (YMRS) және Бек депрессия шкаласы.
3. Басқа жағдайларды жоққа шығару: Гипотиреоз сияқты гормондық бұзылуларды жоққа шығару үшін зертханалық талдаулар.

Диагноз МКБ-11 немесе DSM-5 жүйелерінде көрсетілген критерийлерге негізделеді.

Ерте диагностика және кешенді емдеу арқылы болжам жақсы болуы мүмкін. Алайда, көптеген науқастарда қайталанулар болуы мүмкін. Қолдаушы терапия қайталану қаупін азайтуға көмектеседі.

Емдеудің заманауи тәсілдері

1. Дәрі-дәрмекпен емдеу

Биполярлық бұзылысты емдеуде негізгі үш бағыт қолданылады:

• Маниялық эпизодты емдеу үшін:
  • Атипиялық антипсихотиктер: арипипразол, рисперидон.
  • Көңіл-күй тұрақтандырғыштар: литий, вальпроат.
• Депрессияны емдеу үшін:
  • Ламотриджин (депрессияның алдын алуда тиімді).
  • Атипиялық антипсихотиктер, мысалы, кветиапин.
  • Антидепрессанттар (манияны қоздырмас үшін сақтықпен).
• Рецидивтің алдын алу үшін:
  • Литий — екі түрдегі эпизодтардың алдын алуда ең тиімді препараттардың бірі.
  • Күрделі жағдайларда дәрілерді біріктіру тиімді болуы мүмкін.

2. Психотерапия

• Когнитивті-мінез-құлық терапиясы (КМТ):
  • Теріс ойларды азайтып, денсаулыққа пайдалы әдеттерді қалыптастыру.
• Интерперсоналдық және әлеуметтік ырғақ терапиясы (IPSRT):
  • Науқастың биологиялық ырғақтарын тұрақтандыру.
• Топтық терапия:
  • Осындай диагнозы бар адамдардан қолдау алу.

3. Заманауи емдеу әдістері:

• Транскраниальді магниттік стимуляция (TMS):
  • Депрессияны емдеуде дәрі-дәрмек жеткіліксіз болғанда қолданылады.
• Электроконвульсивті терапия (ЭКТ):
  • Ауыр және тұрақты жағдайларда қолданылады.

4. Табиғи әдістер:

• Омега-3 май қышқылдары көңіл-күйді жақсартуы мүмкін.
• Медитация, йога және тұрақты физикалық жаттығулар жалпы жағдайды жақсартады.

Пациенттерге арналған ұсыныстар

• Әрекет жоспарын құрыңыз: Дәрігермен бірге жағдай нашарлаған жағдайда не істеу керектігі туралы жоспар жасаңыз.
• Дәрігерге тұрақты барыңыз: Жағдайды бақылау қайталанудың алдын алуға көмектеседі.
• Дәрілерді үнемі қабылдаңыз: Симптомдар жоғалған жағдайда да терапияны жалғастыру маңызды.
• Көңіл-күй күнделігін жүргізіңіз: Бұл триггерлерді және эпизодтардың алғашқы белгілерін анықтауға көмектеседі.
• Стимуляторлардан аулақ болыңыз: Алкоголь, кофеин және есірткі көңіл-күйдің өзгеруін тудыруы мүмкін.

Жиі қойылатын сұрақтар