Артрит түрлері
100-ден астам артрит түрлері бар, әрқайсысы себептері, белгілері және емдеу тәсілдері бойынша ерекшеленеді:
Остеоартрит: Бұл артрит түрі сүйектердің ұштарын жабатын шеміршектің тозуынан дамиды. Көбінесе тізе, жамбас, арқа және саусақ буындарына әсер етеді. Остеоартрит ауырсыну мен қозғалыстың шектелуін тудырады, кейде сүйек өсінділерінің (остеофит) пайда болуына әкеледі.
Ревматоидты артрит: Бұл аутоиммундық ауру, онда иммундық жүйе буын тіндерін қате түрде шабуылдайды, қабыну мен зақымдану туғызады. Көбінесе білектер немесе қол буындары сияқты симметриялы буындарға әсер етеді.
Подагра: Зәр қышқылының деңгейі жоғарылағанда пайда болады, ол буындарда кристалданып, өткір ауырсыну мен ісіну тудырады, әсіресе үлкен аяқ саусақтарында.
Псориаздық артрит: Псориазбен ауыратын адамдарда кездесетін қабыну ауруы. Псориаздық артрит ауырсыну, ісіну және буындардың қызаруымен сипатталады, әсіресе қол және аяқ саусақтарында.
Анкилозды спондилит: Омыртқа мен сегізкөз-жамбас буындарын зақымдайтын қабыну ауруы, уақыт өте келе омыртқалардың бітісуіне және икемділіктің жоғалуына әкелуі мүмкін.
Себептері
Артрит себептері оның түріне байланысты:
- Остеоартрит — шеміршек тінінің жасына байланысты тозуынан дамиды.
- Ревматоидты артрит — иммундық жүйе буындарды шабуылдағанда пайда болатын аутоиммундық реакциядан туындайды.
- Подагра — зәр қышқылының көптігімен байланысты, оның себебі кейде диеталық әдеттер мен зат алмасудың бұзылуында.
- Псориаздық артрит — псориазбен ауыратын адамдарда дамиды, бірақ оның нақты себебі толық анық емес.
- Анкилозды спондилит және басқа қабыну артрит түрлерінің генетикалық бейімділігі бар.
Ревматологқа қашан қаралу керек?
Ревматологқа үнемі буындардың ауырсынуы, сіресу және қозғалыс шектеулері, буындардың ісінуі мен қызаруы, аутоиммундық ауруларға күдік болғанда, тұқым қуалайтын бейімділік бар болса немесе бұрыннан қойылған диагноз бойынша бақылау үшін қаралу керек. Ертерек кеңес алу ауруды нақты диагностикалап, дұрыс емдеуге көмектеседі.
Қауіп факторлары
- Жасы: Остеоартрит қаупі жас ұлғайған сайын артады.
- Жынысы: Ревматоидты артрит әйелдерде жиірек кездеседі, ал подагра ерлерде жиі кездеседі.
- Тұқым қуалаушылық: Отбасында артрит болған жағдайда аурудың пайда болу қаупі артады.
- Буын жарақаттары: Алдыңғы жарақаттар артриттің пайда болуына себеп болуы мүмкін.
- Артық салмақ: Артық салмақ буындарға қосымша жүктеме түсіреді, бұл шеміршектің тозуына ықпал етеді.
Белгілері
- Қозғалғанда немесе жүктемеде ауырсыну мен ісіну.
- Қозғалыстың шектелуі және таңертең немесе демалғаннан кейін буындардың сіресуі.
- Буын айналасының қызаруы және жылу сезімі.
- Шаршау, дене қызуының көтерілуі, әлсіздік және тәбет жоғалту (көбінесе ревматоидты артритте).
Диагностика
- Физикалық тексеру: Дәрігер буындарды ауырсыну, ісіну және қозғалыс шектеулерін анықтау үшін тексереді.
- Қан талдауы: Қабыну маркерлері (С-реактивті белок, СОЭ) және ревматоидты фактор сияқты антиденелерге тексеру.
- Рентген, МРТ немесе УДЗ: Буындардың зақымдалуын және қабынуын анықтауға көмектеседі.
- Буын сұйықтығын талдау: Инфекция немесе подагра кезінде зәр қышқылы кристалдарын анықтауға мүмкіндік береді.
Емдеу
Артритті емдеу ауырсынуды азайтуға және буындарды одан әрі зақымданудан қорғауға бағытталған:
- Қабынуға қарсы препараттар: НПВС (ибупрофен, напроксен) ауырсыну мен қабынуды азайтады.
- Кортикостероидтар: Қабынуды басады және қатты ауырсыну кезінде қолданылады.
- Биологиялық терапия: Иммундық реакцияларды басатын препараттар ревматоидты артритке тиімді.
- Физиотерапия: Бұлшықеттерді нығайту және буындардың икемділігін жақсарту жаттығулары.
- Хирургия: Ауыр жағдайларда буынды ауыстыру (протездеу) қажет болуы мүмкін.
- Диеталық өзгерістер: Қабынуды азайту үшін антиоксиданттар мен омега-3 май қышқылдарына бай тағамдарды ұсыну.
Өмір салты мен алдын алу бойынша ұсыныстар
- Салауатты салмақты сақтау буындарға түсетін жүктемені азайтып, олардың зақымдануын болдырмауға көмектеседі.
- Тұрақты жаттығулар бұлшықеттерді нығайтып, икемділікті жақсартып, сіресуді азайтады.
- Төмен әсерлі жаттығулар, мысалы, жүзу немесе жүру ұсынылады.
- Дұрыс тамақтану: Омега-3 май қышқылдары (балық, зығыр дәні), антиоксиданттар (көкөністер мен жемістер) және D дәрумені бар тағамдар буындардың денсаулығын сақтауға көмектеседі.
- Жарақаттардың алдын алу: Жаттығу кезінде дұрыс техника мен қорғаныс құралдарын қолдану жарақаттанудан сақтануға көмектеседі.
Болжам және болашақ перспективалар
Артрит — бұл созылмалы ауру, және толық жазылу мүмкін емес. Алайда, емдеу мен өмір салтын өзгерту арқылы белгілерді бақылауға алып, өмір сапасын сақтауға болады. Биологиялық терапия мен физиотерапия сияқты заманауи емдеу әдістері пациенттердің жағдайын айтарлықтай жақсартады. Кейбір артрит түрлері, мысалы, ревматоидты артрит, асқынулар мен буын деформацияларының алдын алу үшін тұрақты медициналық бақылауды талап етеді.
