Афазияның себептері
Афазия, әдетте, мидың сөйлеуге жауапты бөліктерінің зақымдануынан дамиды (көбінесе сол жартышар). Негізгі себептер:
- Инсульт:
- Инсульт афазияның ең жиі себебі болып табылады және ортаңғы ми артериясымен қамтамасыз етілетін ми аймақтарына әсер етеді.
- Ишемиялық инсульт қан айналымының жетіспеушілігін тудырса, геморрагиялық инсульт қан кетуге әкеледі.
- Бас-ми жарақаттары:
- Автокөлік апаттары немесе спорт жарақаттары сияқты зақымданулар маңдай және самай аймақтарына әсер етуі мүмкін.
- Жарақаттанған науқастарда афазия уақытша немесе тұрақты болуы мүмкін.
- Ми ісіктері:
- Сөйлеу аймақтарында (маңдай-самай аймағында) орналасқан ісіктер прогрессивті афазияны тудыруы мүмкін.
- Симптомдар көбінесе ісіктің өсу қарқынына байланысты болады.
- Инфекциялық аурулар:
- Энцефалит (мидың қабынуы) және менингит (ми қабығының қабынуы) ми қыртысын зақымдап, афазияға әкелуі мүмкін.
- Нейродегенеративті аурулар:
- Прогрессивті афазия Альцгеймер ауруы, маңдай-самай деменциясы немесе Паркинсон ауруы сияқты нейродегенеративті процестердің ерте белгісі болуы мүмкін.
Афазия түрлері
Афазия түрлері мидың зақымдалу орны мен сөйлеу қабілетінің жоғалу деңгейіне байланысты анықталады:
- Экспрессивті (моторлы) афазия:
- Брока аймағының (маңдай бөлігінің төменгі бөлігі) зақымдалуымен байланысты.
- Пациент сөйлеуді түсінеді, бірақ оны қайта жаңғыртуда қиындықтарға тап болады.
- Сөйлеу қысқа, үзінділі және көбінесе грамматикалық байланыстарсыз болады.
- Рецептивті (сенсорлы) афазия:
- Вернике аймағының (самай бөлігінде) зақымдалуынан пайда болады.
- Пациенттер еркін сөйлей алады, бірақ олардың сөзі жиі мағынасыз болады. Олар айтылғандарды түсінбейтіндерін байқамауы мүмкін.
- Глобальды афазия:
- Бұл ең ауыр түрі, кең зақымдану кезінде пайда болады.
- Пациент сөйлеу, түсіну, оқу және жазу қабілеттерін жоғалтады.
- Аномикалық афазия:
- Афазияның жеңіл түрі, онда науқастар сөздерді таңдау кезінде қиындықтарға тап болады.
- Прогрессивті афазия:
- Постепенды түрде дамиды және нейродегенеративті процестердің бөлігі болып табылады.
Афазия белгілері
Афазияның белгілері оның түрі мен мидың зақымдалу дәрежесіне байланысты:
- Сөздерді таңдау қиындықтары (аномия):
- Пациенттер жиі қажетті сөздерді еске түсіруде “қатып қалады”.
- Сөйлеуді түсінбеу:
- Сенсорлы аймақтардың зақымдануы кезінде байқалады, әсіресе рецептивті афазиясы бар науқастарда.
- Грамматикалық қателер:
- Моторлы афазиясы бар пациенттерде болуы мүмкін.
- Сөздерді немесе фразаларды қайталау:
- Сөйлеу орталықтарының елеулі зақымдануы жағдайында байқалады.
- Оқу және жазу бұзылыстары (алексия және аграфия):
- Әдетте сол жартышардың зақымдануымен қатар жүреді.
Афазия диагностикасы
Афазия диагностикасы кешенді тәсілді талап етеді:
- Клиникалық тексеру:
- Логопед немесе невролог пациенттің сөйлеуді түсіну, сөйлеу, оқу және жазу қабілетін бағалайды.
- Құралдық әдістер:
- МРТ (магнитті-резонанстық томография): мидың зақымдануын визуализациялауға мүмкіндік береді.
- КТ (компьютерлік томография): жедел инсульт жағдайында қолданылады.
- Арнайы тестілеу:
- Western Aphasia Battery сияқты стандартталған тестілер афазия түрін анықтауға көмектеседі.
- Электрофизиологиялық зерттеулер:
- Электроэнцефалография (ЭЭГ) мидың функционалдық белсенділігін бағалау үшін қолданылады.
Афазияны емдеу
Афазияны емдеу сөйлеуді жақсартуға, дағдыларды қалпына келтіруге және жаңа жағдайларға бейімделуге бағытталған. Емдеу әдістері мыналарды қамтиды:
- Сөйлеу терапиясы:
- Бұл негізгі емдеу әдісі. Пациенттерге құрылымдалған жаттығулар арқылы жоғалған дағдыларды қалпына келтіруге көмектеседі.
- Ми зақымдалғаннан кейін терапияны мүмкіндігінше ертерек бастау маңызды.
- Дәрі-дәрмекпен емдеу:
- Кейбір зерттеулер дәрілердің (мысалы, мемантин, донепезил) афазия кезінде когнитивті функцияларды жақсартатынын көрсетеді.
- Жеке қолдау:
- Отбасы мен достар пациенттің оңалтуындағы негізгі рөл атқарады.
- Технологияларды пайдалану:
- Lingraphica сияқты қосымшалар мен бағдарламалар пациенттерді оқытуға көмектеседі.
- Альтернативті әдістер:
- Планшеттерді, графикалық символдарды немесе ым-ишараларды пайдалану кіреді.
Прогноз және оңалту
Афазияның болжамы оның себебі мен емнің басталу уақытына байланысты:
- Инсульттан кейінгі алғашқы 6 ай ішінде емдеуді бастаған пациенттер жақсы нәтижелерге қол жеткізеді.
- Жеңіл афазия жағдайында толық қалпына келу мүмкін.
- Прогрессивті афазиясы бар пациенттер үшін өмір сүру сапасын жақсартуға басымдық беріледі.
