Герпес

1. Герпес вирусы дегеніміз не?

Герпес вирусы (HSV) – бұл Herpesviridae вирус тобына жататын вирус. Бұл вирус жедел және жасырын инфекцияларды тудыруы мүмкін. Алғашқы жұқпадан кейін вирус жүйке жасушаларында (ганглийлерде) жасырын қалыпта қалады және белгілі бір жағдайларда қайта белсенділіп, қайталама ауруларға әкелуі мүмкін.

HSV негізгі түрлері:

1. HSV-1: Көбінесе ауыз маңайындағы герпесті (ерін мен мұрын аймағындағы бөртпелерді) тудырады. Ол тері немесе сілекей арқылы беріледі.
2. HSV-2: Негізінен жыныс мүшелерінің герпесін тудырады. Жыныстық қатынас (вагиналды, анальды немесе ауыз арқылы) арқылы беріледі.

2. Таралу жиілігі

• HSV-1: Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының деректеріне сәйкес, 50 жастан кіші адамдардың 67%-ы HSV-1 вирусымен жұқтырылған. Көбінесе инфекция балалар арасында отбасылық байланыс арқылы таралады.
• HSV-2: Әлем халқының шамамен 13%-ы HSV-2 вирусын тасымалдайды. Жыныстық қатынастар кезінде жасөспірімдер мен ересектер арасында таралады.

3. Герпес қалай жұғады?

Герпес вирусы зақымдалған тері, шырышты қабықша немесе биологиялық сұйықтықтармен тікелей байланыс арқылы таралады.

Жұғу жолдары:

1. Белсенді бөртпелермен байланыс:
   • Сүйісу, жанасу.
   • Ортақ ыдыс-аяқ, сүлгі немесе косметикалық заттарды пайдалану.
2. Жыныстық қатынас:
   • Симптомдар болмаса да, жұқтырған серіктеспен жыныстық қатынас кезінде беріледі.
   • Презерватив қолдану жұқтыру қаупін азайтады, бірақ толығымен қорғамайды.
3. Симптомсыз вирус таралуы:
   • Симптомсыз болса да, вирус бөлініп, басқа адамдарға жұғуы мүмкін.
4. Анадан балаға берілуі:
   • Туу кезінде (неонаталды герпес).
   • Жүктілік кезінде ананың алғаш жұқтыруы жағдайында жұқтыру қаупі жоғары.

4. Герпес симптомдары

Симптомдар инфекцияның орналасуына, вирус түріне және кезеңіне (алғашқы жұқтыру немесе қайталама инфекция) байланысты өзгереді.

Алғашқы жұқтыру:

• Инкубациялық кезең: 2-12 күн.
• Симптомдар әдетте айқын болады:
  • Қызу, бас ауруы.
  • Мөлдір сұйықтыққа толы ауырсынатын бөртпелер.
  • Лимфа түйіндерінің ұлғаюы.

Қайталанулар:

• Белгілер: пайда болғанға дейін 1-2 күн бұрын қышу, шаншу, күйдіру сезімі.
• Симптомдар:
  • Аз айқын бөртпелер немесе жаралар.
  • Жергілікті аймақтармен шектелген.

Локализациясы:

1. Ауыз герпесі (HSV-1):
   • Еріндер, мұрын және ауыз аймағындағы бөртпелер.
   • Сирек жағдайда – көздің шырышты қабығы (герпестік кератит).
2. Жыныстық герпес (HSV-2):
   • Жыныс мүшелеріндегі, бөкседегі немесе сан аймағындағы жаралар.
   • Қышу, зәр шығару кезіндегі ауырсыну.
3. Неонаталды герпес (жаңа туған нәрестелерде):
   • Қауіпті жүйелік зақымданулар (менингоэнцефалит, сепсис).
4. Герпестік панариций:
   • Саусақтардағы инфекция.
5. Герпестік менингит:
   • Қызу, бас ауруы, сананың шатасуы (сирек).

5. Герпесті диагностикалау

Герпесті анықтау үшін дәрігер науқасты тексеріп, зертханалық сынақтар жүргізеді.

Клиникалық диагностика:

• Бөртпелердің орналасуын, сипатын және тарихын зерттеу.

Зертханалық әдістер:

1. ПТР (полимераздық тізбектік реакция):
   • Вирус ДНҚ-сын анықтаудың ең дәл әдісі.
2. Серология:
   • IgM және IgG антиденелерін анықтау:
     • IgM – жедел инфекцияны көрсетеді.
     • IgG – созылмалы инфекцияны растайды.
3. Вирус дақылдары:
   • Сирек қолданылады, бірақ вирусқа қарсы препараттарға сезімталдықты анықтауға көмектеседі.

6. Герпесті емдеу

Герпесті толық емдеу мүмкін емес, бірақ қазіргі заманғы әдістер белгілерді бақылауға және қайталанулардың жиілігін азайтуға мүмкіндік береді.

Вирустарға қарсы дәрілер:

1. Ацикловир:
   • Таблетка, крем, май түрінде қолданылады.
   • Барлық герпес түрлеріне тиімді.
2. Валацикловир:
   • Ұзақ қабылдауға ыңғайлы (супрессивті терапия).
   • HSV-2 жұқтыру ықтималдығын азайтады.
3. Фамцикловир:
   • Резистентті формаларды емдеуге жарамды.

Терапия түрлері:

1. Эпизодтық емдеу:
   • Сирек қайталанулар кезінде қолданылады.
   • Алғашқы белгілерде дәрілерді қабылдау.
2. Супрессивті терапия:
   • Жиі қайталануларда (≥6 рет жылына) ұсынылады.
   • Қайталануды 70-80%-ға азайтады.
3. Асқынуларды емдеу:
   • Герпестік кератит: вирусқа қарсы жергілікті препараттар.
   • Неонаталды герпес: ацикловирді көктамырға енгізу.

7. Герпестен сақтану

1. Презерватив қолдану:
   • Қауіпті азайтады, бірақ толық қорғанысты қамтамасыз етпейді.
2. Белсенді бөртпелермен байланыстан аулақ болу:
   • Жеке гигиена заттарын қолдану.
3. Иммундық жүйені нығайту:
   • Теңдестірілген тамақтану, стресс азайту.
4. Вакцинация:
   • Клиникалық зерттеулер кезеңінде.

8. Герпестің асқынулары

• Герпестік энцефалит: ми қабынуы.
• Герпестік кератит: көздің шырышты қабығының зақымдануы.
• Созылмалы ауырсыну: HSV-2 қайталануларынан кейін.
• Сепсис және нәрестелер өлімі: неонаталды герпес кезінде.

9. Сұрақтар мен жауаптар