Астма

1. Симптомдар мен клиникалық көріністер

• Типтік симптомдар:
  • Ентігу және қиын тыныс алу, түнде, физикалық белсенділіктен кейін немесе қоздырғыштардың әсерінен күшейеді;
  • Ызыңдаған тыныс немесе ысқырық, тыныс жолдарының тарылуына байланысты;
  • Құрғақ немесе ылғалды жөтел, көбінесе түнде немесе таңертең нашарлайды;
  • Кеудедегі қысым немесе ауырсыну, әсіресе өршу кезінде ауырлық сезімі.
• Астманың түрлері:
  • Аллергиялық астма: Аллергендермен (гүл тозаңы, жануарлар жүні, шаң) туындайды.
  • Аллергиялық емес астма: Инфекциялармен, суық ауамен, темекі түтінімен, стресс әсерімен өршиді.
  • Кәсіби астма: Химиялық заттармен немесе шаңмен жұмыс барысында ұзақ уақыт байланыс нәтижесінде пайда болады.
  • Физикалық күш астмасы: Физикалық белсенділіктен кейін пайда болады және жылдам тыныс алу кезінде тыныс жолдарының тітіркенуіне байланысты.

2. Себептер мен қауіп факторлары

Астма генетикалық факторлар мен қоршаған орта факторларының әсерінен дамиды.

• Генетикалық факторлар:
  • Тұқым қуалаушылық маңызды рөл атқарады — отбасында астма, аллергия немесе экзема болса, аурудың пайда болу қаупі жоғары.
  • Қабынуға жауап беретін гендердегі мутациялар астма дамуына бейімділікті арттырады.
• Иммундық механизмдер:
  • Қоздырғыштарға гиперактивті иммундық жауап тыныс алу жолдарының созылмалы қабынуын тудырады.
  • Астма көбінесе аллергиялық ринит және атопиялық дерматит сияқты аллергиялық аурулармен бірге жүреді.
• Экологиялық факторлар:
  • Ауаның ластануы, темекі түтіні, зең, шаң және химиялық заттар астманы өршітуі немесе дамытуы мүмкін.
  • Инфекциялар, әсіресе ерте жастағы респираторлық вирустық инфекциялар, қауіп-қатерді арттыруы мүмкін.
• Кәсіби факторлар:
  • Ластанған ауа немесе химиялық заттармен (мысалы, құрылыс, химия өнеркәсібінде) жұмыс істейтін адамдарда кәсіби астманың даму қаупі жоғары.

3. Диагностика

Астманы диагностикалау симптомдарды, ауру тарихын және өкпе функциясы тесттерін бағалауды қамтиды.

• Анамнез: Симптомдар, қоздырғыштар, отбасындағы астма және аллергия жағдайларын анықтау.
• Физикалық тексеру: Тыныс алу және тыныс алу шуылын бағалау.
• Өкпе функциясының тесттері:
  • Спирометрия: Дем шығару көлемі мен жылдамдығын өлшейді, тыныс алу жолдарының тарылу дәрежесін бағалауға мүмкіндік береді.
  • Пикфлоуметрия: Науқас өз бетінше тыныс алу жылдамдығының шыңын өлшейді, бұл жағдайдың өзгерістерін бақылауға көмектеседі.
  • Кері әсер тесті: Бронходилататор ингаляциясынан кейін өкпенің қызметі қаншалықты жақсарғанын тексеру.
  • Метахолинмен провокация тесті: Күмәнді жағдайларда астма диагнозын растау үшін уақытша бронхоспазмды тудырады.
• Қосымша тесттер:
  • Аллергияға тесттер: Аллергияны анықтау үшін тері сынақтары немесе қан анализі.
  • Азот тотығының бөліну фракциясы (FeNO): Тыныс алу жолдарындағы қабынуды өлшейтін тест, эозинофильді астманы диагностикалау үшін жиі қолданылады.

4. Емдеу

Астманы емдеу симптомдарды бақылауға, өршудің алдын алуға және өмір сапасын жақсартуға бағытталған.

4.1 Бақылау препараттары (ұзақ мерзімді қолдану)

• Ингаляциялық кортикостероидтар (ИКС):
  • Ұзақ мерзімді бақылауға арналған негізгі препараттар. Тыныс алу жолдарындағы қабынуды азайтады және өршудің алдын алады.
  • Мысалдар: беклометазон, будесонид, флутиказон.
• Ұзақ әсерлі бета-агонисттер (ҰӘБА):
  • ИКС-пен бірге тұрақты бақылау үшін тағайындалады (сальметерол, формотерол).
  • Бұл препараттар тек ИКС-пен бірге қолданылады, өйткені олар тек комбинацияда тиімді.
• Антилейкотриенді препараттар:
  • Аллергиялық астма немесе балаларда қабынуды азайтатын таблеткалар (монтелукаст).
• Биологиялық препараттар:
  • Астманың ауыр түрлерінде қолданылады, белгілі бір иммундық механизмдерге бағытталған.
  • Мысалдар: омализумаб (IgE-ні блоктайды), мекполизумаб және реслизумаб (интерлейкин-5-ті блоктайды).

4.2 Симптомдарды жеңілдету препараттары (симптоматикалық ем)

• Жылдам әсер ететін бронходилататорлар (қысқа әсерлі бета-агонисттер):
  • Тыныс алу жолдарын кеңейту үшін өршу кезінде қолданылады (сальбутамол, ипратропий).
• Жүйелі кортикостероидтар:
  • Қабынуды тез азайту үшін ауыр өршу кезінде қолданылады. Ұзақ мерзімді қолдану жанама әсерлер тудыруы мүмкін, сондықтан қысқа мерзімді тағайындалады.
• Антихолинергиялық препараттар:
  • Ипратропий сияқты препараттар тыныс алу жолдарының бұлшықеттерін босаңсытады және жедел шабуылдарда пайдалы болуы мүмкін.

4.3 Басқа емдеу әдістері

• Физиотерапия: Арнайы тыныс алу жаттығулары өкпенің желдетілуін жақсартады және тыныс алу жолдарындағы шиеленісті азайтады.
• Фототерапия: Кейде астманы аллергия немесе тері көріністерімен бірге емдеу үшін қолданылады.
• Созылмалы инфекция ошақтарын санациялау: Жоғарғы тыныс жолдарының созылмалы инфекцияларын (мысалы, синусит пен тонзиллит) емдеу өршулердің жиілігін азайтуы мүмкін.

5. Алдын алу және өмір салты

• Қоздырғыштардан аулақ болу:
  • Аллергендермен, темекі түтінімен, химиялық заттармен, суық ауамен және басқа қоздырғыштармен байланыстан аулақ болыңыз.
• Физикалық белсенділік:
  • Жаттығулар өкпе қызметін жақсартады, бірақ жаттығуды жеңіл жүктемелерден бастап біртіндеп арттыру маңызды.
• Салмақты бақылау:
  • Артық салмақ астманың ағымын нашарлатуы мүмкін, өйткені ол диафрагманың қозғалысын шектейді және ұйқы апноэсының қаупін арттырады.
• Астма кезіндегі әрекет жоспары:
  • Дәрігер мен пациент дәрілерді қолдану, симптомдарды бақылау және өршу кезіндегі әрекеттерді қамтитын әрекет жоспарын жасайды.

6. Вакцинация және инфекцияның алдын алу

• Тұмау және пневмококк инфекциясы: Астма өршуін алдын алу үшін тұмауға қарсы жыл сайынғы вакцинация және пневмококкқа қарсы вакцинация ұсынылады.
• Иммундық жүйені қолдау: Теңдестірілген тамақтану, жеткілікті ұйқы және темекіден бас тарту иммундық жүйені нығайтып, инфекция қаупін төмендетеді.

7. Асқынулар

Астма, әсіресе нашар бақылау жағдайында, ауыр асқынуларға әкелуі мүмкін.

• Тыныс алу жолдарының созылмалы өзгерістері: Ауыр астмадағы пациенттерде тыныс алу жолдарында қайтымсыз өзгерістер дамуы мүмкін.
• Астматикалық статус: Қатты астма шабуылы бронходилататорлармен басылмайды және шұғыл медициналық көмекті қажет етеді.
• Психологиялық мәселелер: Жиі өршу науқастарда депрессия мен мазасыздық тудыруы мүмкін, күнделікті өмірді шектейді.
• Жүрек-қан тамырлары аурулары: Созылмалы қабыну жүрек-қан тамырлары ауруларының қаупін арттыруы мүмкін.

8. Сұрақ – жауаптар